هر جریان شعری را با نام‌های بزرگ و البته کم شمارش می‌شناسند. این به معنای بی‌اهمیتی دیگر اعضای آن جریان نیست، بلکه به این معنی است که این اسم‌های خاص در ایجاد جریان، اعتبار آن و بالاخره تکامل و تحولات آن معمولا پیشگام و پیشرو هستند.باقی اعضا تنها باعث ایجاد فضای ادبی می شوند. البته بدون فضای ادبی، جریان ادبی بتدریج دچار رکود و نابودی می شود. این گروه شاعران چه بسا آثار خوبی هم تولید کنند، اما نمی توانند نقشی راهبردی در جریان شعری ایفا کنند، اما نام های بزرگ به واسطه پیشکسوتی، نوآوری، پرکاری و در عین حال تمرکز کاری، جذابیت رسانه ای، محبوبیت و عواملی از این دست، خواه ناخواه در رونق و راهبری جریان شعری نقشی اساسی و کلیدی به عهده می گیرند.
جریان رباعی سرایی که تقریبا همزمان یا کمی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی جان و رواجی دیگر یافت با اسامی بزرگش چون منصور اوجی، قیصر امین پور، حسن حسینی، وحید امیری، محمدرضا سهرابی نژاد و... در حافظه ها ماند و موج کلیشه سازی های پس از آن نتوانست این نام ها را محو سازد، اما در نهایت موجب افول این جریان ها شد.
بعد از این افول، جریان دوم رباعی سرایی پس از انقلاب در دهه 70 با اسامی بزرگی چون بیژن ارژن، جلیل صفربیگی، ایرج زبردست و در دهه 80 با نامی جوان و پرانرژی چون میلاد عرفان پور مجددا احیا شد؛ شاعرانی جوان که با رباعی شناخته شدند و ادامه دادند.
شاعران احیاگر موج اول رباعی سرایی کمی بعد از رواج کلیشه سازی ها، رباعی سرایی را رها کردند و شاید به همین دلیل آن جریان به خاموشی گرایید، اما شاعران احیاگر موج دوم رباعی سرایی (بجز صفربیگی) کمتر به دیگر قوالب تمایل یافته اند و تقریبا به طور حرفه ای و تمام وقت به قالب تخصصی خود می پردازند. پس این جریان را همچنان پرقدرت و پرتپش می یابیم.
«ناخوانده» آخرین مجموعه رباعی میلاد عرفان پور، یکی از موج های اخیر این جریان است که باز هم حرف های تازه بسیاری برای گفتن دارد.
میلاد عرفان پور به عنوان یکی از سردمداران شناخته شده جریان رباعی سرایی امروز، تنها به مضمون یابی در بیت دوم بسنده نمی کند، بلکه با توجه به ساختار فشرده اثر در هر دو بیت به کلیت رباعی نظر دارد. به عبارت دیگر واحد رباعی در دستگاه شعری عرفان پور خود رباعی است و نه بیت:
فردا که شود فراغتی خواهم داشت
دیدار و سکوت و حیرتی خواهم داشت
از زندگی شلوغ، چون برگردم
در مرگ، حیات خلوتی خواهم داشت
برگشتن به فردا یک تعبیر شاعرانه است که ریشه در نگاهی دینی به ابتدای خلقت انسان و انتهای سرنوشت جهان در قیامت دارد. ترکیب حیات خلوت نیز با ایهامی که در حیات دارد به اثر عمقی خاص می بخشد. ملاحظه می شود که بدون فضاسازی در حوزه واژگانی بیت اول، بیت دوم تاثیر کنونی خود را از دست می دهد. به این ترتیب رباعی عرفان پور نه تنها ضربه بیت دوم خود را حفظ می کند، بلکه بیت اول را نیز در این ضربه دخیل می کند و به رباعی حالتی ساختمند می دهد. من این ساختارگرایی را رویه مدرن رباعی سرایی می دانم که رویکردی دشوار اما بدیع محسوب می شود.
در این وضعیت، ناخوانده لبریز است از پیام های شاعرانه موجز که از منظری دین باور کل جهان دنیوی و اخروی را رصد می کند و به تفسیر می نشیند. دنیا را مزار آرزوهای بزرگ، مرگ را آینه ای زلال و زیبا و آخرت را محکومیت به جاودانگی:
دنیاست مزار آرزوهای بزرگ
پس فاتحه ای بخوان از اینجا بگذر
مرگ آینه زلال ما خواهدبود
از خویش بترس! مرگ خیلی زیباست
آدم! تو به جاودانگی محکومی
تا چند تظاهر به عدم خواهی کرد؟
گفتن این گونه، خطر سوق تخیل به سمت نثر منظوم و شعار را در پی دارد، اما اتفاقا در تعدادی از همین بزنگاه هاست که عرفان پور قدرت مضمون سازی خود را به رخ می کشد و از موعظه مخاطب فاصله می گیرد:
دلتنگم از مردم دنیا چه خبر؟
از یار صمیمی من، از غم چه خبر؟
ای شاخ گل سرخ! چگونه ست بهشت؟
ای شمع مزار! از جهنم چه خبر؟
رباعی های ناخوانده را به طور کلی می توان به دو گروه کلی تقسیم کرد؛ رباعی های دنیایی و رباعی های آخرتی.
شاعر در رباعی های دنیایی با نگاهی عاشقانه و عرفانی به تحقیر مظاهر فریبنده دنیا بخصوص نمادهای مدرن می نشیند و در رباعی های آخرتی با توجهی شاعرانه به مرگ و آخرت، هنرمندانه به انذارمخاطب می پردازد. این یکدستی و هارمونی محتوایی با درونمایه هایی مشابه چنان فضای همگنی را به وجود می آورد که می توان ناخوانده را یک کتاب رباعی دانست، نه یک جنگ یا مجموعه رباعی. در همین وضعیت است که متاسفانه یک مخاطب حرفه ای، بخش پایانی کتاب با موضوع عاشورا و قیام کربلا را بخشی زاید می یابد. بخشی که از نظر زبان و بیان هیچ کم و کاستی نسبت با باقی کتاب ندارد، اما از نظر محتوا و درونمایه هماهنگی چندانی هم با آن ندارد.
افتاده به تربت تو، درمانش کن
آهی بکش و آینه بندانش کن
دل را به مصیبتی کشاندم اینجا
ای کرب و بلا! خودت مسلمانش کن
ناخوانده را باید خواند تا با گروهی از بهترین رباعی های این روزگار از یکی از پدرخوانده های جوان این قالب شعری روبه رو شد و لذت برد. پدرخوانده ای که کاش هوس نکند توجه متمرکز خود را بنا بر بازار جلسات شعری کشور، از رباعی و رباعی سرایی به قوالب دیگر شعری منحرف کند و همچون رباعی سرایان نامدار دهه 60 فضا را برای افول مجدد این جریان شعری فراهم کند.
حمید رضا شکارسری/روزنامه جام جم
.JPG)
